ګلرحمن رحماني
کله چې د افغانستان د استقلال (ازادی) ورځ یاده شي، نوذهن ته به مو خامخا د غازي امان الله نوم راځي، ځکه افغانستان د غازی امان الله خان د هڅو او مبارزو په نتیجه کې له انګریزانو څخه ازاد شو او خپلواک هیواد شو .
هر کله چې د غازی امان الله خان نوم په ټولنه کې یاد شی د هیواد ریښتینی او ملی اتلان د هغه کارنامی او له هیواد سره بی کچه مینه په ډیر درنښت یادوی او د هغه روح ته د دعا لاسونه لپه کوی. ولسمشر غني د هغه نیمګړي ارمانونه پوره کوي او د ده د وخت نړېدلې ماڼۍ یې چې د افغانستان د عظمت نښې دي بېرته له سره ورغاولې.
امیر امان الله خان ډیر صفات درلودل خو تر ټولو غټ صفت یې دا وه چې نوموړی خپلی ټولی هڅی د خپلو مخکنیو په څیر د سیالو ډلو د راپرځولو په لاره کې ونه لګولې بلکې د واکمنی له کړی د باندی راووت او لویو کارونو لکه د هیواد د خپلواکې بیرته تر لاسه کول ، په مختلفو برخو کې د هیواد پرمختګ ، تر ټولو مهم څیز چې د هیواد بنسټ جوړوی چې پوهنه ده د پوهنۍ او فرهنګ لپاره غازی امان الله خان ډیری هلی ځلی وکړی .
که غازی امان الله خان د انګریزانو په وړاندی هیوادوال جهاد ته نه وای رابللی او د تیرو پاچهانو پشان یې له انګریزانو سره جوړجاړی کړی وای او د هیواد په چارو کې یې د هغوی لارښوونو ته غاړه ایښی وای نو هیره دی نه وی چې غازی امان الله خان به د ژوند تر پایه د افغانستان پاچا وه ځکه غازی امان الله خان نه یوازی دا چې یو ریښتینی اتل وه بلکې یو ریښتونی مبارز ، سیاست پوهه او عالم شخصیت وه له همدی امله انګریزانو غوښتل چې د امیر له پوهی څخه استفاده وکړی .
امان الله خان د ملی یووالی لپاره له ټول هیواد څخه مشران او روڼ فکره اشخاص په جلال اباد کې راټول کړل او هغو ته یې وړاندیز وکړ چې باید د هیواد د وګړو د برابر حقوقو د ترلاسه کولو لپاره یو قانون جوړ کړو چې د غازی امان الله خان په مشری افغانستان د لمړی ځل لپاره د یوه اساسی قانون څښتن شوه .
کله چې په افغانستان کې د لمړی ځل لپاره اساسی قانون جوړ شوه نو غازی امان الله خان له ګډونوالو څخه وغوښتل چې باید د خپلی سیمی وګړی اګاه کړی تر څو لمړی قانون په خپل ځان تطبیق او بیا نورو هیوادوالو ته لارښوونه وکړی .
کله چې غازی امان الله د اساسی قانون د پلی کولو لپاره مټی رابډ وهلی د هغه پر وړاندی د دښمنیو او د مخالفت د ټغر لمن پراخه شوه ځکه لکه څنګه مو چې مخکې وویل پخوا په افغانستان کې هیڅ قانون موجود نه وه ، په همدی خاطر په لمړی سر کې هیوادوالو ته هم سخته وه او له بلی غاړی د غازی امان الله خان دښمنان هم ډیر ول نو ځکه د قانون پلی کول ګران کار وه .
کله چې غازی امان الله خان افغان زده کوونکي د لوړو زده کړو لپاره بهرنیو هیوادونو ته په دی موخه واستول چې د هیواد په بشپړه ابادی او سمسوری کې به برخه واخلی خو له بده مرغه ځینو شر خوښوونکو د پاچا دغو ټولو ښو کارونو ته بیلابیل نومونه ورکول چې له همدی امله غازی امان الله خان د وینی د تویدو د مخنیوی په خاطر مجبوره شوه چې له خپلی پاچاهی لاس پر سر شی او خپل ورور عنایت الله یې پاچا وټاکه خو د سقاو زوی په سر کې د پاچاهی نیشه وه ارګ یې کلابند کړ او عنایت الله هم له پاچاهی لاس پر سر شو خو د یادونی وړ ده چې امان الله خان دا وخت په کندهار کې وه چې بیا وروسته هند او له هغه ځایه بیا ایټالیا ته لاړ او هملته وفات شوه .
جمهوررئیس غني هم د غازي امان په څېر د هیواد د ابادۍ، پرمختګ او عزت خواخوږی او خدمتګار دی او په همدې موخه شپه او ورځ زحمت ګالي او غواړي د هیواد دغه نیمګړی څپرکی بشپړ کړي.